Ko winndooɓe Deftere Linjiila mbinndino, ɗum gooŋga na?

To en njaɓi Deftere Linjiila sanjaaka, nden sey en ƴama koꞌe meeɗen ƴamol feere boo: Ko winndooɓe Deftere Linjiila mbinndino, ɗum gooŋga na? Fakat ko ɓe mbinndi ɗum laatakeno na?

Haa en piisti haala ka, sey en ndaara kuɗɗe tati:

  • Woodi seedooɓe ko saalino naane nder Deftere Linjiila
  • Woodi alaamaaji caaliiɗi nder Deftere Linjiila
  • Woodi winndooɓe naane wolwuɓe haala ko saalino nder Deftere Linjiila

 

  1. Woodi seedooɓe ko saalino naane nder Deftere Linjiila.

 Ndaa ko woni hoore haala: Winnduɓe Deftere Linjiila ngonino seedooɓe ko saalino naane nder maare, ɓe hoolaaɓe na?  Haa en keɓa jaabaago ƴamol ngol, sey en numa dow winndooɓe ɓeꞌe. Ɓe ngiɗino e ɓe mbaawino winndugo gooŋga na? Winndooɓe Linjiila ngonino tokkiiɓe Iisa Almasiihu. Wakkati man ko ɓe mbinndino dow Almasiihu nder Linjiila yaarataano ɓe haa belɗum, sey bone tan. En mbaawan wiꞌugo to ceedoowo heɓan ngeenaari, malla riba, malla belɗum ngam seedamku maako nden kam seedamku maako maraay semmbe, maraay nafuda jur ngam o wolwi ngam haaje maako tan, naa ngam haa gooŋga waŋga. Ammaa tokkiiɓe Almasiihu artuɓe, ɓe njari bone jur ngam nuɗɗinki maɓɓe (koo hannde boo, tokkiiɓe Almasiihu woɗɓe ɗon nder bone man). To ɓe ɗon ceedo dow Almasiihu, ɓe anndino fakat ɓe njaran bone ngam daliila seedamku maɓɓe – ɓe keɓataa belɗum malla riba ngam man sam. Nden kam, en mbaawan faamugo winnduɓe Linjiila ɓe ndaari bee gite maɓɓe ko ɓe mbinndi. To naa non, koni ɓe ngiɗi yarugo bone ngam ko ɓe ngiꞌaay, ko ɓe anndaa? E seedaago woni wolwugo ko yi’i naa ko yi’aay.

Wakkati winndooɓe Linjiila ɗon mbinnda Deftere Linjiila, woodino yimɓe jur ɓe ngerdaaki tokkaago Almasiihu (bana mawɓe diina Yahuudu’en). Ɓe tikki masin bee ko tokkiiɓe Almasiihu mbolwata dow maako. Nden kam, to tokkiiɓe Almasiihu mbinndino fewre, nden tikkuɓe man mbaŋginanno gooŋga ngam taa fewre dow Almasiihu saŋkitono haa duniyaaru fuu e tokkotooɓe mo ɓurta ɓesdugo. Ammaa wanyɓe Almasiihu ngeddaay ko tokkiiɓe Almasiihu mbinndi ngam ɓe anndi ɗum gooŋga (bana ummitineeki Almasiihu).  Wanyɓe ɓe’e kaɓdi hokkugo tindinooje feere feere. Ndaa misaalu diga Linjiila Matta 28: 12-15:

Mawɓe ɓee caawootiri bee ndottien. Nde ɓe narri, ɓe ndokki sooje’en go ceede ɗuuɗɗe, ɓe mbii ɓe: “Mbie Pukara’en maako ngari jemma, ɓe ngujji ɓanndu maako saai min ɗonno ɗaani. To ngomna nani haala ka, min keɓtan dabare deitingo mo, min kisnan on bone fuu.

Sooje’en njaɓi ceede man, mbaɗi bana ɓe tinndini ɓe. Geccawol ngol saŋkiti caka Yahuudu’en haa wargo hannde.

To Almasiihu ummitaayno diga maayde, fakat wanyɓe mo mbaŋginano ɗum. Ammaa ngam koo moy anndino o ummitino, nden kam ɓe mbaawaayno yeddugo haala ka sam. Tokkiiɓe Almasiihu kuuwtiniri anndal ngal nder mbinndi maɓɓe ngam haa yimɓe paama gooŋga nder nuɗɗinki Almasiihu. Ndaa ko Pol wolwi wakkati o ɗon haa kiita, yeeso laamiiɗo Festus, diga deftere Linjiila, Kuuɗe Nelaaɓe 26: 24-26:

Nde Pol ɗon wolwa hujja muuɗum bana nii, Festus hooli, wii mo, “Pol, a ginnaaɗo, anndal ma lugguŋgal itti ma hakkiilo!” Pol jaabi, “Naa mi ginnaaɗo, barkaama! Ɗum gooŋga mbianmi, ɗum faamoto boo. Mi wolwani laamiiɗo bee dartaare ngam o anndi kuuje ɗee fuu. Mi anndi fakat walaa ko o dulli nder maaje ngam ɗe laataaki nder cuuɗiiɗum.

Bana nii en mbaawan faamugo ko winnduɓe Linjiila mbinndi, kubaruuji ɗiꞌi anndaama haa yimɓe fuu nder lesdi Yahuudiya, haa ɓe ngonino. Ko ɓe ceedino, ɗum gooŋga. Ɓe ngiꞌino ko fe’i bee gite maɓɓe, ɓe nanino haala ka ɓe noppi maɓɓe.

  1. Woodi alaamaaji caaliiɗi nder Deftere Linjiila.

Alaamaaji caaliiɗi mbaŋganɗi nder Deftere Linjiila ɗon ɓesdana en hoolaago nde. Nde marɓe anndal ngiɗi faamugo ko winndooɓe naane mbinndino to ɗum gooŋga, ɓe tefan alaamaaji bolle ɓooymaaje. Bolle Almasiihu goɗɗe nder Deftere Linjiila iwi haa jamanu maako tan, naa jamanu  tokkiiɓe mo. Ɓe mbinndi bolle Almasiihu kal kal bana o wolwirino ɗum. Ndaa misaalu, tum Almasiihu wiꞌ i “Gooŋga mi wiꞌata on …” (Linjiila Yuhanna 5: 19, 24, Yuhanna 6: 26, 32, 47, 53). Wolde bana nii nanndi bee bolle moodiɓɓe Tawreeta feere diga wakkati Almasiihu. Ammaa yaake nde tokkiiɓe Almasiihu mbinndi Deftere Linjiila, moodiɓɓe Tawreeta acci wolwugo bana nii. Waato, winnduɓe Linjiila mbinndi bolle Almasiihu kal kal bana o wolwino.

Alaama wakkatiire feere waŋgino nder haala ka Almasiihu wolwino. Woodi ko waŋgi nder bolle Almasiihu ko wallaay joonde tokkiiɓe mo ɓaawo maajum, malla ɓe maraay haaje faalaago haala ka o wolwino ngam wakkati sanjake. Misaalu man woni bolle Almasiihu e geddotiral maako bee moodiɓɓe Tawreeta dow nyalaade siwtorde (bana haa Linjiila Luka 6: 1-11). Wakkati winndooɓe Deftere Linjiila mbinndi ɗum, walaano haaje faamugo haala nyalaade siwtorde bana naane ngam joonde maɓɓe sanjake. Nden kam, ko ɓe mbinndiri ɗum? Ngam fakat ɓe anndi Almasiihu wolwi bana nii, o waɗi geddotiral man fakat bee moodiɓɓe Tawreeta, e ɓe ngiɗi winndugo kal kal bana ko Almasiihu wolwino. Naa ko ɓe mari haaje tan ɓe mbinndi ammaa ko Almasiihu wolwi fuu ɓe mbinndi nder Deftere Linjiila.

Haa fahin, woodi bolle ŋakkuɗe nder Deftere Linjiila ko tokkiiɓe Almasiihu marano haaje faamugo, ammaa ɗe mbinndaaka. Ɓaawo duuɓi seɗɗa diga eeŋtineeki Almasiihu, tokkiiɓe maako ɓesdake masin e ɓe iwi diga asli feere feere, naa Yahuudu’en tan. Daliila maajum, woodino ngaaba jur caka maɓɓe dow haala juulnugo ɓikkon worɓe, umrooje dow nyaamdu (ɗume woni haram e halal), e wolwugo ɗemɗe feere bee baawɗe Ruuhu Ceniiɗo. To ɓe keɓino sawari diga bolle Almasiihu ɗum nafanno ɓe, ammaa walaa bolle mbinndaaɗe dow haala ka’a diga Almasiihu. To winndooɓe Linjiila mbinndino ɗum diga numooji maɓɓe tan, e naa ngam ɗum gooŋga nden ɓe mbinndanno dow haalaaji ɗi ɗon ɓilla tokkiiɓe Almasiihu wakkati o ɓe mbinndirino ɗum. To ɓe mbinndi “Almasiihu wolwi nii dow juulnugo ɓikkon/nyaamdu/wolwugo bee ɗemɗe feere ….” nden kam haalaaji caka maɓɓe timmanno law! Ammaa naa non – ɓe mbinndi ko ɓe anndi Almasiihu wolwino tan.

Woodi alaamaaji goɗɗi koolanɗi ko winndooɓe Deftere Linjiila mbinndi ɗum woni gooŋga tan. Woodi ko woni nder Linjiila tampinanɗum seedamku maɓɓe dow Almasiihu. To ɓe mbinndino Deftere Linjiila dow rayuuji maɓɓe tan nden kam ɓe mbinndataano ɗum. Ndaa misaaluuji:

  • Linjiila ɗon yecca en rewɓe arti laarugo Almasiihu ɓaawo ummitineeki maako. Wakkati man, seedamku debbo walaano saman. Ndikka, taa ɓe mbinndano bana nii ammaa doole ɓe mbinnda ɗum ngam kanjum woni gooŋga.
  • Woodi bolle Almasiihu feere e ko o waɗi nder joonde maako saɗi faameego (bana Linjiila Markus 10: 18 nde o wiꞌino naa o booɗɗo, e nder  Linjiila Matta 21: 12 boo wakkati o tikki, nden haa Linjiila Yuhanna 7: 5 nde deerɗiraaɓe maako cali nuɗɗingo mo). Koni winnduɓe Deftere Linjiila mbinndi irin bolle ɗeꞌe, ngam ɗi caɗi tindineego e fiisteego na? Ngam bolle ɗeꞌe laatakeno kal kal bana ɓe mbinndiri ɗum – doole ɓe mbinnda ɗum ngam ɗum gooŋga.

 

  1. Woodi winndooɓe naane wolwuɓe haala ko saalino nder Deftere Linjiila

 Woodi winndooɓe feere ɓe mbinndi dow ko en tawata nder Deftere Linjiila diga wakkati man. Ndaa ko Suetonius winndi nder deftere muuɗum haala “Kaysaraen sappo e ɗiɗo:

“Yahuuduen haa wuro Roma ɗon tokkitina tuurtingo yimɓe daliila Almasiihu, ngam maajum laamiiɗo Claudius wurtini ɓe diga wuro man.”

Foondu ko winnda dow haala man nder Deftere Linjiila, haa Kuuɗe Nelaaɓe 18: 2:

“Ton o (waato Pol) tawi Yahuuduujo bieteeɗo Akilas, iwɗo Pontus. Ɗum neeɓaay o wari diga Italiya bee debbo maako Piriskilla, ngam laamiiɗo Roma bieteeɗo Kalawdiyus umri, riiwi Yahuudu’en fuu diga Roma. Pol yehi haa maɓɓe.”

Ndaa misaalu feere diga binndoowo ɓooymaajo, biꞌeteeɗo Tacitus, nder deftere maako  wiꞌeteende “Taariha Laamu Roma” :

O wiꞌ i “Ngam deitingo geccaaji ɗii (waato yiite hulniinge huɓɓaama nder wuro Roma bee anniya woɗɓe), laamiiɗo Nero (malla Neron) tefi woɗɓe ngam hiitaago – o hiiti Masiihiŋkoen (waato tokkiiɓe Almasiihu) halluɓe. Arɗo maɓɓe, Almasiihu, o mbaraaɗo wakkati lamiiɗo Tiberius, haa juŋngo ngomna Yahudiya Pontiyus Pilaatu.”

Binndoowo Yahuudujo biꞌeteeɗo Josephus (diga duuɓi 90-95 ɓaawo danyeeki Almasiihu) winndi dow bareeki nelaaɗo Almasiihu, biꞌ eteeɗo Yaakuba (Linjiila Kuuɗe Nelaaɓe 12: 1-2), e dow deerɗiraawo Almasiihu biꞌeteeɗo Yaakuba (Linjiila Matta 13: 55, Linjiila Markus 6: 3), non boo dow bareeki annabi Yuhanna/Yahaya ɓii Zakariya (Linjiila Matta 14: 1-12). Julius Africanus kuuwtinirɗo binndi  Romaajo biꞌeteeɗo Thallus (diga hitaande  52 ɓaawo danyeeki Almasiihu) mo winndi dow nyiɓre wakkati Almasiihu maayi dow leggal gaafaaŋgal (Linjiila Luka 23: 44-45). Binndoowo Romaajo Pliny (diga hitaande 112 ɓaawo danyeeki Almasiihu) winndi dow maŋgtooje tokkiiɓe Almasiihu.

Winndooɓe ɓooymaꞌen ɗon kolla en ko winnda nder Deftere Linjiila ɗum gooŋga. Walaa haa a tawata nder binndi naaneꞌen kollanɗum  ko winnda nder Deftere Linjiila ɗum fewre.


To a yiɗi jaŋngugo dow haala ka fahin bee Français sey a tokko jaŋngugo haa ɗo.